Hera e fundit që njerëzit zbarkuan në Hënë ishte gjatë misionit Apollo 17 të NASA-s në dhjetor 1972. Ishte zbarkimi i gjashtë dhe i fundit njerëzor në hënë i programit Apollo, i cili filloi të eksploronte hënën në vitin 1969

Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald J. Trump, ka firmosur më 18 dhjetor 2025 një urdhër ekzekutiv të titulluar “Sigurimi i superioritetit amerikan në hapësirë”, i cili përcakton një strategji të re ambicioze për eksplorimin, sigurinë dhe zhvillimin ekonomik të hapësirës, raporton noa.al duke cituar Shtëpinë e Bardhë.

Sipas urdhrit, administrata Trump synon rikthimin e astronautëve amerikanë në Hënë deri në vitin 2028 përmes programit Artemis, si dhe krijimin e elementëve të parë të një baze të përhershme hënore deri në vitin 2030. Qëllimi është sigurimi i një pranie të qëndrueshme amerikane në hapësirë dhe përgatitja për misionet drejt Marsit.

Dokumenti e konsideron hapësirën si një element kyç të fuqisë kombëtare, sigurisë dhe prosperitetit ekonomik të SHBA-së.

Urdhri parashikon zhvillimin e teknologjive të reja të mbrojtjes raketore, përfshirë prototipe të gjeneratës së ardhshme deri në vitin 2028, si dhe aftësinë për të zbuluar dhe kundërshtuar kërcënime nga orbita e ulët e Tokës deri në hapësirën cislunare, përfshirë rrezikun e vendosjes së armëve bërthamore në hapësirë.

Një nga pikat më të forta të urdhrit është përdorimi i energjisë bërthamore përmes reaktorëve në hapësirë. Administrata Trump parashikon vendosjen e reaktorëve bërthamorë në Hënë dhe në orbitë, me objektivin që një reaktor në sipërfaqen hënore të jetë gati për nisje deri në vitin 2030.

Në aspektin ekonomik, urdhri synon ndërtimin e një ekonomie tregtare dinamike në hapësirë, duke tërhequr të paktën 50 miliardë dollarë investime private deri në vitin 2028. Parashikohet rritja e ritmit të nisjeve hapësinore, mbështetja e shërbimeve tregtare dhe krijimi i një rruge private për zëvendësimin e Stacionit Ndërkombëtar të Hapësirës deri në vitin 2030.

Dokumenti parashikon gjithashtu reforma të thella në mënyrën se si NASA dhe Departamenti i Tregtisë realizojnë prokurimet hapësinore, duke i dhënë përparësi zgjidhjeve tregtare, kontratave më fleksibël dhe përshpejtimit të vendimmarrjes. Një rol i veçantë i jepet edhe bashkëpunimit me aleatët, përfshirë rritjen e shpenzimeve për sigurinë hapësinore dhe investimet në industrinë hapësinore amerikane.

Urdhri shfuqizon gjithashtu aktet e mëparshme përkatëse, përfshirë Urdhrin Ekzekutiv të vitit 2021 për Këshillin Kombëtar të Hapësirës, duke e vendosur këtë strategji si kornizën kryesore të politikës hapësinore të SHBA-së.

Sipas Shtëpisë së Bardhë, ky urdhër synon të vendosë themelet për “një epokë të re hapësinore”, ku Shtetet e Bashkuara jo vetëm udhëheqin eksplorimin, por edhe sigurojnë interesat e tyre ekonomike dhe të sigurisë në hapësirë për dekadat e ardhshme. /noa.al

I plotë, Urdhri Ekzekutiv

SIGURIMI I SUPERIORITETIT AMERIKAN NË HAPËSIRË 18 dhjetor 2025

Në bazë të autoritetit që më jepet si President nga Kushtetuta dhe ligjet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, urdhërohet sa vijon:

Neni 1. Qëllimi.

Superioriteti në hapësirë është një tregues i vizionit kombëtar dhe i vullnetit politik, dhe teknologjitë që amerikanët zhvillojnë për ta arritur atë kontribuojnë ndjeshëm në fuqinë, sigurinë dhe prosperitetin e vendit. Prandaj, Shtetet e Bashkuara duhet të ndjekin një politikë hapësinore që zgjeron kufijtë e zbulimit njerëzor, siguron interesat jetike ekonomike dhe të sigurisë kombëtare, çliron zhvillimin tregtar dhe vendos themelet për një epokë të re të hapësirës.

Neni 2. Politika.

Administrata ime do ta përqendrojë politikën hapësinore në arritjen e këtyre prioriteteve:

(a) Udhëheqja botërore në eksplorimin e hapësirës dhe zgjerimi i pranisë dhe shtrirjes njerëzore amerikane në hapësirë duke:

(i) rikthyer amerikanët në Hënë deri në vitin 2028 përmes Programit Artemis, për të afirmuar udhëheqjen amerikane në hapësirë, për të vendosur bazat e zhvillimit ekonomik hënor, për t’u përgatitur për udhëtimin drejt Marsit dhe për të frymëzuar brezin e ardhshëm të eksploruesve amerikanë;

(ii) krijuar elementët fillestarë të një baze të përhershme hënore deri në vitin 2030 për të siguruar një prani të qëndrueshme amerikane në hapësirë dhe për të mundësuar hapat e ardhshëm të eksplorimit të Marsit; dhe

(iii) rritur qëndrueshmërinë dhe efektivitetin në kosto të arkitekturave të nisjes dhe eksplorimit, përfshirë mbështetjen e shërbimeve tregtare të nisjes dhe dhënien e përparësisë eksplorimit hënor;

(b) Sigurimin dhe mbrojtjen e interesave jetike kombëtare dhe ekonomike amerikane në, nga dhe drejt hapësirës duke:

(i) zhvilluar dhe demonstruar prototipe të teknologjive të reja të mbrojtjes raketore deri në vitin 2028 për të përmirësuar gradualisht dhe realisht mbrojtjen ajrore dhe raketore të Amerikës, në përputhje me Urdhrin Ekzekutiv 14186 të 27 janarit 2025 (Kupola e Hekurt për Amerikën);

(ii) garantuar aftësinë për të zbuluar, karakterizuar dhe kundërshtuar kërcënimet ndaj interesave hapësinore të Shteteve të Bashkuara nga orbita shumë e ulët e Tokës deri në hapësirën cislunare, përfshirë çdo vendosje të armëve bërthamore në hapësirë;

(iii) krijuar një arkitekturë hapësinore të sigurisë kombëtare të shpejtë dhe fleksibël duke përshpejtuar reformën e prokurimeve, duke integruar kapacitete tregtare dhe duke hapur tregun për aktorë të rinj; dhe

(iv) forcuar kontributin e aleatëve dhe partnerëve në sigurinë hapësinore të Shteteve të Bashkuara dhe kolektive, përfshirë rritjen e shpenzimeve për sigurinë hapësinore, bashkëpunimin operacional, marrëveshjet e bazimit dhe investimet e aleatëve në industrinë hapësinore amerikane;

(c) Zhvillimin e një ekonomie tregtare dinamike në hapësirë përmes fuqisë së sipërmarrjes së lirë amerikane duke:

(i) nxitur rritjen ekonomike, tërhequr të paktën 50 miliardë dollarë investime shtesë në tregjet hapësinore amerikane deri në vitin 2028 dhe rritur ritmin e nisjeve dhe rikthimeve përmes objekteve të reja ose të përmirësuara, efikasitetit më të lartë dhe reformave të politikave;

(ii) demonstruar udhëheqje në spektrin e frekuencave në të gjitha aplikimet hapësinore për të promovuar konkurrueshmërinë teknologjike të SHBA-së, menaxhimin efikas të spektrit dhe aksesin në tregjet globale; dhe

(iii) nxitur iniciativën e sektorit privat dhe një rrugë tregtare për të zëvendësuar Stacionin Ndërkombëtar të Hapësirës deri në vitin 2030;

(d) Zhvillimin dhe vendosjen e kapaciteteve dhe qasjeve të avancuara për të mundësuar arritjet e shekullit të ardhshëm në hapësirë duke:

(i) optimizuar investimet në kërkim-zhvillim hapësinor për të arritur objektivat afatshkurtra të Administratës sime, për të përdorur teknologjitë në zhvillim dhe zbulimet shkencore për të përmirësuar kapacitetet e misioneve dhe për të mundësuar udhëheqjen afatgjatë shkencore dhe teknologjike të Amerikës;

(ii) mundësuar përdorimin afatshkurtër të energjisë bërthamore në hapësirë duke vendosur reaktorë bërthamorë në Hënë dhe në orbitë, përfshirë një reaktor sipërfaqësor hënor të gatshëm për nisje deri në vitin 2030;

(iii) përmirësuar parashikimin dhe operacionet meteorologjike me vlerë të lartë për hapësirën dhe Tokën për të përmbushur nevojat tokësore dhe jashtë saj, duke përdorur modele të përmirësuara biznesi si kontrata me çmim fiks dhe shërbime “si shërbim”;

(iv) garantuar qëndrueshmërinë e operacioneve hapësinore përmes menaxhimit efektiv të trafikut hapësinor, reduktimit dhe pastrimit të mbetjeve orbitale dhe sistemeve të pozicionimit, navigimit dhe kohësimit tokësor dhe cislunar, duke vendosur SHBA-në si lidere në standarde dhe shërbime; dhe

(v) krijuar infrastrukturë dhe standarde tokësore, orbitale dhe hënore që mundësojnë zbatimin e prioriteteve hapësinore dhe një bazë industriale të fortë hapësinore.

Neni 3. Zbatimi.

(a) Ndihmësi i Presidentit për Shkencë dhe Teknologji (APST) do të koordinojë zbatimin e përgjithshëm të këtij urdhri, duke përfshirë:

(i) brenda 60 ditëve nga data e këtij urdhri, nxjerrjen e udhëzimeve për krijimin e një Iniciative Kombëtare për Energjinë Bërthamore Hapësinore Amerikane, në bashkëpunim me drejtuesit e agjencive përkatëse; dhe

(ii) brenda 120 ditëve, propozimin e rishikimeve të Direktivës Presidenciale të Politikave 26 të 21 nëntorit 2013 (Politika Kombëtare e Transportit Hapësinor);

(b) Brenda 90 ditëve, APST do të koordinojë dhe paraqesë Presidentit:

(i) një plan nga Administratori i NASA-s për arritjen e objektivave të eksplorimit hapësinor;

(ii) rezultatet e rishikimeve të programeve kryesore hapësinore që janë mbi 30% jashtë afateve ose kostove; dhe

(iii) një raport nga Sekretari i Luftës për boshllëqet teknologjike dhe industriale në mbrojtjen ajrore dhe raketore;

(c) Brenda 180 ditëve, Departamenti i Tregtisë dhe NASA do të reformojnë proceset e prokurimit hapësinor;

(d) Brenda 180 ditëve, do të zbatohet një strategji sigurie hapësinore;

(e) Brenda 180 ditëve, Sekretari i Shtetit do të zbatojë një plan për forcimin e bashkëpunimit me aleatët;

(f) Brenda 120 ditëve, Sekretari i Tregtisë do të koordinojë udhëheqjen në spektrin e frekuencave;

(g) Brenda 120 ditëve, NASA do të sigurojë që bashkëpunimet ndërkombëtare të përputhen me këtë politikë.

Neni 4. Shfuqizime.

Ky urdhër zëvendëson dhe shfuqizon aktet e mëparshme përkatëse, sipas përcaktimeve në tekst.

Neni 5. Përkufizime. Përkufizohen termat “zgjidhje tregtare” dhe “Autoriteti i Transaksioneve të Tjera”.

Neni 6. Dispozita të përgjithshme. Ky urdhër zbatohet në përputhje me ligjin dhe nuk krijon të drejta të zbatueshme ligjërisht.

Kostot e publikimit mbulohen nga Administrata Kombëtare e Aeronautikës dhe Hapësirës.

DONALD J. TRUMP

SHTËPIA E BARDHË, 18 dhjetor 2025