Agjencia hapësinore amerikane, NASA, do të përshpejtojë planet për të ndërtuar një reaktor bërthamor në Hënë deri në vitin 2030, sipas mediave amerikane. Është pjesë e ambicieve të SHBA-së për të ndërtuar një bazë të përhershme për njerëzit që të jetojnë në sipërfaqen hënore.
Sipas Politico, kreu në detyrë i NASA-s iu referua planeve të ngjashme nga Kina dhe Rusia dhe tha se këto dy vende “mund të shpallin potencialisht një zonë ndalimi” në Hënë. Por mbeten pikëpyetje se sa realistë janë qëllimi dhe afati kohor, duke pasur parasysh shkurtimet e fundit dhe të mëdha të buxhetit të NASA-s, dhe disa shkencëtarë janë të shqetësuar se planet drejtohen nga qëllime gjeopolitike. Kombe duke përfshirë SHBA-në, Kinën, Rusinë, Indinë dhe Japoninë po nxitojnë të eksplorojnë sipërfaqen e Hënës, me disa që planifikojnë vendbanime të përhershme njerëzore.
“Për të avancuar siç duhet këtë teknologji kritike, në mënyrë që të jetë në gjendje të mbështesë një ekonomi hënore në të ardhmen, gjenerimin e energjisë me fuqi të lartë në Mars dhe për të forcuar sigurinë tonë kombëtare në hapësirë, është e domosdoshme që agjencia të veprojë shpejt”, i shkroi NASA-s sekretari amerikan i transportit, Sean Duffy, i cili u emërua drejtor i përkohshëm i NASA-s nga Presidenti Donald Trump, sipas New York Times. Duffy kërkoi propozime nga kompanitë komerciale për të ndërtuar një reaktor që mund të gjenerojë të paktën 100 kilovat energji.
Ideja e ndërtimit të një reaktori bërthamor si burim energjie në Hënë nuk është e re. Në vitin 2022, NASA lëshoi tre kontrata me vlerë 5 milionë dollarë për kompanitë për të projektuar një reaktor. Dhe në maj të këtij viti, Kina dhe Rusia njoftuan se planifikojnë të ndërtojnë një central bërthamor të automatizuar në Hënë deri në vitin 2035.
Shumë shkencëtarë pajtohen se kjo do të ishte mënyra më e mirë ose ndoshta e vetmja mënyrë për të siguruar energji të vazhdueshme në sipërfaqen hënore. Një ditë hënore është ekuivalente me katër javë në Tokë, e përbërë nga dy javë me diell të vazhdueshëm dhe dy javë errësirë. Kjo e bën shumë sfiduese mbështetjen në energjinë diellore.
Direktiva e Duffy erdhi si një surprizë pas trazirave të fundit në NASA, pasi administrata e Trump njoftoi shkurtime prej 24% në buxhetet e NASA-s në vitin 2026. Kjo përfshin shkurtime në një numër të konsiderueshëm programesh shkencore, siç është Mars Sample Return që synon të kthejë mostra nga sipërfaqja e planetit në Tokë. Shkencëtarët janë gjithashtu të shqetësuar se ky njoftim është një veprim i motivuar politikisht në garën e re ndërkombëtare për në Hënë.
Komentet e Duffy rreth potencialit që Kina dhe Rusia të “shpallin një zonë ndalimi” në Hënë duket se i referohen një marrëveshjeje të quajtur marrëveshjet e Artemisit. Në vitin 2020, shtatë vende nënshkruan marrëveshjen për të vendosur parime se si vendet duhet të bashkëpunojnë në sipërfaqen e Hënës. Marrëveshjet përfshijnë të ashtuquajturat zona sigurie që do të krijohen rreth operacioneve dhe aseteve që qarqet ndërtojnë në Hënë. Anija kozmike Artemis 3 e NASA-s synon të dërgojë njerëz në sipërfaqen hënore në vitin 2027, por është përballur me një sërë pengesash dhe pasigurie rreth financimit.
